Omgaan met een naaste met een burn-out

Iemand met burn-out beïnvloedt zijn omgeving. Maar omgekeerd hebben vrienden, gezin en collega’s ook invloed op de toestand van hun zieke naaste. Wat kan je doen om het probleem niet erger te maken? Welke rol speel je? 

Begrip tonen voor het lijden en luisteren naar de symptomen
Er zijn heel wat symptomen:
- sneller geprikkeld zijn, meer last hebben van vermoeidheid, wenen, angst, nervositeit of het tegenovergestelde, namelijk trager reageren en trager beslissingen nemen;
- langer werken, zelfs thuis, ten koste van plezierige activiteiten;
- alleen willen zijn, weigeren om je open te stellen en de aangeboden hulp te aanvaarden;
- interesse in hobby’s, vrienden en gezin verliezen;
- schommelingen van eetlust, gewicht en verslaving aan tabak, koffie of alcohol;
- geleidelijke afname van je uithoudings- en herstelvermogen, slaapproblemen;
- regelmatig schuldgevoelens uiten, verlies van zelfvertrouwen, minderwaardigheidsgevoel en pessimistische ideeën;
- terugkerende fysieke klachten: rugpijn, migraine of allerlei andere kwaaltjes;

In het begin is de zieke vaak niet in staat om een verband te leggen tussen zijn lijden en de aanvaarding van zijn toestand. Het eerste wat je voor hem kunt doen, is zijn lijden in zijn plaats begrijpen. Zo kan je hem helpen inzien dat er iets scheef zit en dat het niet gewoon een moeilijk moment is.
Je informeren over de aandoening zal je helpen om je in te leven in je naaste. Je kan dan zijn dagelijkse leven begrijpen, omdat het bestaat uit zaken die je zelf niet hebt meegemaakt en waar je geen toegang toe hebt. Zo kan je hem echt zien als een herstellend persoon.

Luisteren zonder te oordelen of te interpreteren
Het is goed om in het achterhoofd te houden dat je naaste het soms al een aantal maanden moeilijk heeft, vaak zonder daar iets over te zeggen, en dat het tijd zal vragen om erover te spreken.
Maak onmiddellijk tijd vrij als je naaste aangeeft dat hij erover wil spreken of ernaar vraagt. Luisteren zonder te oordelen of zonder zijn ongemak te minimaliseren blijft de beste manier om hem te helpen beseffen dat hij het recht heeft om te spreken over wat zo'n pijn doet of niet goed gaat. Zo maak je het hem gemakkelijker om zich van zijn situatie bewust te worden en om zijn kwetsbaarheid te aanvaarden.
Het feit dat je niet oordeelt nodigt uit om over zichzelf te praten en zo af te stappen van een defensieve houding. Het is een sterke stimulans om vrijuit te spreken. Oordelende reacties daarentegen verergeren het schuldgevoel en snijden de zieke af van de middelen die hij echt nodig heeft.

Handige communicatietips om een oordeel te vermijden
-  “Waarom” vervangen door “wat”. 
    Waarom werk je zo laat? wordt Wat is er zo belangrijk voor jou om zo laat te werken?
- Spreken in de ik-vorm in plaats van in de jij-vorm.
- “Het is nodig dat” en “je moet” infantiliseert en tast de waardigheid van de persoon aan. Zeg dat dus niet.
    En als je nu eens zou proberen om…? Wat zou je ervan denken om dit te doen?
- Goedbedoelde open vragen stellen.
    Hoe voel je je? Wat is er voor jou in de laatste maanden veranderd? Hoe zie je de toekomst? In welke mate voel je je in staat om verder te gaan?
- Aangeven dat je afstand moet nemen als je een persoonlijke limiet hebt bereikt.
    Omdat ik je niet wil kwetsen… stel ik voor – als je het daarmee eens bent – om van onderwerp te veranderen, want ik ben nu niet in staat om je te helpen.

Je naaste valoriseren
De burn-out van je naaste is het moment om hem te tonen dat hij niet enkel het negatieve beeld is dat zijn werk hem heeft gegeven door hem te valoriseren, complimenten te geven. Doe dit indien mogelijk in het openbaar:
- als ouder, vriend of kennis door hem te vertellen wat je leuk vindt aan hem;
- voor zijn inspanningen om beter te worden, hoe klein ze ook zijn;
- voor zijn betrokkenheid in jullie relatie, ondanks de situatie, als je de partner bent.

Voor jezelf zorgen
De weg die een naaste met een burn-out aflegt om te genezen vereist dat je zelf genoeg energie en veerkracht hebt op lange termijn, terwijl je je eigen grenzen en behoeften respecteert.
Enkel en alleen de zieke heeft de sleutel en niemand weet wanneer de klik er komt. Om de tijdsfactor kan je niet heen. De burn-out van je naaste kan je dus confronteren met je onmacht en kan je relatie onder druk zetten, net zoals tal van andere relaties.

“Voor jezelf zorgen” is een cruciale succesfactor, want daardoor zal je:
- je eigen evenwicht bewaren, eventueel door je te laten begeleiden, om het ‘sneeuwbaleffect’ van de burn-out te vermijden en met je emoties en de stress om te gaan die de situatie veroorzaakt;
- je aanwezigheid versterken bij het luisteren naar, de ontvangst en de aanvaarding van het lijden van je naaste, het verlies van zijn houvast, zijn nieuwe behoeften en zijn transformatie;
- je tolerantie, je positiviteit en je mogelijkheden ontwikkelen om de zaken niet persoonlijk op te nemen als je naaste overreageert, om je best te doen door toegeeflijk voor jezelf te zijn, door je eigen kennis in vraag te stellen, door kostbare bondgenoten voor je te winnen: geduld en vertrouwen in de toekomst;
- je naaste zin geven om je te volgen.

De juiste rol kiezen
Je rol houdt in dat je een houvast bent waarop je naaste kan steunen, in een omgeving waar oordelen en medelijden geen plaats hebben. Het gaat erom dat je de zieke naaste ondersteunt en begeleidt naar een professional die hem zal helpen om een nieuw evenwicht te vinden in overeenstemming met de waarden, nieuwe levenskeuzes, talenten en beperkingen die hij zal kiezen.
Je rol beperkt zich tot een neutrale en welwillende aanwezigheid. Je attenties, de waardering, het respect en het luisterende oor dat je kan bieden. Je mag je in geen geval als een therapeut beginnen te gedragen, zelfs al ben je er een.

Concrete handelingen
In het begin zal je misschien wat moeten aandringen omdat je naaste niet echt in staat zal zijn om te kiezen, te beslissen of te herkennen waar hij zin in heeft.
- Toon hem de kleine pleziertjes in het leven via de natuur, gezonde voeding, sociaal en familiaal contact, maar ook door de voordelen van lichaamsbeweging.
- Moedig hem aan om rust in te lassen, om te herbronnen zonder werk of telefoon. Ontlast hem van taken die hem uitputten en die jij op kan doen, eventueel door beroep te doen op het team.
- Help hem om zijn gewoonten te veranderen: vroeger gaan slapen of ’s avonds geen e-mails meer lezen.

- Zorg voor een interfamiliale solidariteit om het schuldgevoel van je zieke naaste te verminderen, zodat hij zich volledig op zijn genezing kan concentreren, terwijl hij gedragen wordt door de kracht van vriendschap.
- Help je naaste om zich zijn prioriteiten te herinneren. Stel hem de vraag: Waarvoor zou je ’s ochtends met plezier opstaan? En wat nog? Wat is er nog heel belangrijk? En op het juiste ogenblik: Welke gepaste plaats wil je geven aan je werk in je leven?

- Als hij aarzelt om een professional te raadplegen, stel hem dan voor om er met anderen rondom hem over te spreken. Door andere meningen te horen zal hij zich op een andere manier bewust worden van zijn toestand. Hij kan ook lid worden van bepaalde groepen op sociale media. Als er geen schot in de zaak komt, kan je een streefdatum vastleggen.
- Je kan kleine rituelen invoeren samen met je naaste voor het slapengaan, zoals samen hartritme-oefeningen doen of mediteren.

Lees ook:
Burn-out: snel mijn EHBO-kit!
Tekenen van onbehagen bij werknemers herkennen
Hoe ondersteun ik een uitgeputte medewerker?

Thierry DEROUA
Gedragscoach
Master in de criminologie
Hoofdcommissaris o.r.