Kunnen mensen ook spontaan het juiste doen, zonder verboden of sancties? Met nudging kan je gebruikers stimuleren om het juiste gedrag te stellen met een positieve impact op de hele gemeenschap.

Een duwtje in de rug in plaats van een bevel

Studies uit de sociale en gedragswetenschappen hebben aangetoond dat het systeem ‘bevel/verbod – sanctie’ minder efficiënt is dan men dacht. Daarnaast werd aangetoond dat een systeem op basis van aanmoediging het bevel/verbod-systeem zou kunnen aanvullen of zelfs vervangen. Het is dus mogelijk om individuen aan te zetten tot gedrag dat goed is voor henzelf en de gemeenschap.

Een voorbeeld daarvan is hoe mensen zich voortbewegen door een drukke voetgangersstraat. In die situatie worden er steeds opnieuw stilzwijgende gedragsregels toegepast. Zo komen er geleidelijk aan voetgangersstromen tot stand om botsingen te vermijden en het gemakkelijker te maken om zich te verplaatsen door de openbare ruimte. De pijlen die tijdens de coronacrisis op de grond werden aangebracht hebben geleid tot een versterking en zelfs een codificatie van dit gedrag. Mensen houden inderdaad rechts aan in zulke situaties.

De uitdaging is dus enerzijds een invloed proberen uitoefenen op de onuitgesproken gedragsregels die positief zijn voor iedereen en anderzijds stimulansen bedenken om mensen ander goed gedrag te laten stellen. Er duiken nieuwe methoden op die worden gegroepeerd onder een nieuwe term: nudges of nudging. 

Nudging op lokaal niveau

Op het vlak van volksgezondheid, verkeersveiligheid, milieubescherming, op het openbaar vervoer, op school, op bedrijven of in het kader van de inname van de openbare ruimte zien we in de voorbije jaren een trend: de keuze voor vriendelijke communicatie, sensibilisering en communicatie die een verantwoordelijkheidsgevoel creëert.
De zoektocht naar een manier om deze communicatiewijze in een systeem te gieten is wel nieuw. Ook wordt er vastgesteld dat de wil om lokaal in te grijpen gegroeid is. Burgers zetten initiatieven op om individuen aan te moedigen om passend gedrag te stellen dat henzelf en hun gemeenschap ten goede komt.

Enkele van de vele voorbeelden:

• wandelroutevoorstellen in zones waar het gevaarlijk wandelen is: met markeringen op de grond wordt er aangegeven wat de veiligste manier is om met kinderen te wandelen;
• leuke markeringen die naar afvalbakken leiden;
  Tekeningen en woorden op de grond zoals "je lege blikje" met een pijl en "je bent er bijna". De doelgroep krijgt nuttige informatie en humor vergemakkelijkt het sensibiliseringsproces;
• driedimensionale zebrapaden:
  door dat gezichtsbedrog lijkt er een verhoging of een put in het wegdek te zitten. Daardoor remmen bestuurders instinctief af. Deze techniek is bijzonder geschikt op plekken waar er veel ambulances of bussen voorbijkomen of in autoarme straten met veel voetgangers.
• tekeningen op de grond om mensen aan te moedigen hun hondenpoep op te rapen;
• openbare asbakken waarmee mensen kunnen stemmen over banale dingen;
  Bijvoorbeeld twee transparante vakjes met daarboven de woorden “Koffie of thee?”. Die creatieve oplossing zorgde er in Londen voor dat het aantal sigarettenpeuken op de grond met 20 % daalde;
• op het openbaar vervoer in Parijs werden vriendelijke vuilnisbakken getest die mensen bedanken voor het weggooien van hun afval en die allerlei positieve dingen zeggen;
• in 2022 heeft de stad Leuven met succes een systeem uitgetest om nachtelijk lawaai tegen te gaan. Er werd op de straten het woord “stiltezone” geprojecteerd. Daardoor daalde het lawaai in de betrokken straten met 30 % (zie link);
• laten we de oudere initiatieven die heel veel weg hebben van nudging niet vergeten!
  Preventieve snelheidscamera's, de kleurrijke palen en strepen rond scholen en de houten of plastic figuurtjes ter grootte van een kind op de stoep langs zebrapaden;
• de hoofdprijs is wel voor de uitvinder van de “fata morgana”-vlieg onderin urinoirs om gebruikers goed te doen mikken en zo spatten te vermijden. Dankzij die innovatie hangt er in heel wat toiletten een veel minder hardnekkige geur. 

Nudging in de praktijk

Bij het uitdenken een nudgingtechniek start men vanuit een reeks gemeenschappelijke waarden die een groep wil bevorderen. Op basis daarvan wordt er dan een reeks kwesties gedefinieerd die in strijd zijn met deze waarden. Dan is het tijd voor het creatieve werk: stimulansen zoeken om het juiste gedrag te bevorderen.
Onderstaande factoren bevorderen het succes van nudging:

• mensen die aangesteld zijn om het proces te begeleiden, zodat er niet wordt afgeweken van het plan en alles naar behoren verloopt;
• beperkte “participatieve” budgetten zodat er niet te groot gedroomd wordt;
• denktanks die worden opengesteld voor ondervertegenwoordigde gebruikers (ouders met jonge kinderen, jongeren of ouderen;
• een vergelijking van de oude en nieuwe situatie zodat de nudging, indien dat resultaat positief is, kan uitgebreid worden naar andere wijken. 

Nudging, blijft dat werken?

Het gebeurt vaak dat initiatieven die starten als nudging na enige tijd achterhaald raken, maar dat mag nieuwe initiatiefnemers zeker niet ontmoedigen. Door een problematiek aan te kaarten groeit de bewustwording. Als het probleem ondanks de nudging blijft bestaan kan er gezocht worden naar een andere creatieve invalshoek om het aan te pakken.
Nudging is een permanent proces dat het leven van een gemeenschap verbetert en de samenhang van de samenleving waarborgt.

Didier WILLEMART
Korpschef van een politiezone o.r.

Meer weten?
https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/10/09/nobelprijs-economie-voor--nudging---een--psychologisch-principe-/
https://www.omgevingspsycholoog.nl/nudging/
https://pers.leuven.be/stad-leuven-pakt-nachtlawaai-aan-met-slimme-technologie