Hoeveel gevangenissen zijn er in België? Welke nieuwe gevangenissen zijn er? Wat zeggen recente statistieken over de gevangenispopulatie ons? Welke detentieregimes zijn er? Laten we het eens van dichterbij bekijken.
De penitentiaire instellingen
De Algemene Directie Gevangeniswezen maakt deel uit van de Federale Overheidsdienst Justitie. Er gaat 27% van de begroting van justitie, meer dan vijfhonderdvijftig miljoen euro, naartoe.
De gevangenissen zijn ondergebracht in twee directies, met een noordelijke regionale directie (Nederlandstalig) en een zuidelijke regionale directie (Franstalig).
Er zijn 6.240 penitentiaire beambten, wat neerkomt op één medewerker per 1,7 gedetineerden. Er zijn 266 sociaalpedagogische medewerkers.
De 38 bestaande gevangenissen zijn in principe verdeeld in "arresthuizen " (bijv. Antwerpen, Hoei) voor mensen in voorarrest en "strafhuizen" (bijv. Andenne en Tongeren) voor veroordeelde gevangenen. In sommige zitten beide soorten gedetineerden (bijv. Jamioulx en Brugge). In de praktijk is het onderscheid theoretisch geworden door een gebrek aan plaats. Er zijn in sommige gevangenissen vleugels speciaal voor vrouwen.
Een gevangenis is "gesloten" wanneer de beveiliging maximaal is, met ommuring en tralies, en de gevangenen beperkte vrijheid hebben, in die mate dat ze meestal in cellen opgesloten zitten. In "open gevangenissen" zoals Marneffe is het regime minder streng, tot op het punt dat gevangenen overdag buiten werken.
De gevangenis van Haren is een heus "gevangenisdorp", met meerdere gebouwen met verschillende detentieregimes. De gevangenis van Paifve herbergt alleen geïnterneerden, d.w.z. mensen met psychiatrische stoornissen die een misdrijf hebben gepleegd.
Veel gevangenissen hebben ook specifieke bijgebouwen en afdelingen:
- Psychiatrische afdelingen in de gevangenissen van Antwerpen, Gent, Jamioulx, Lantin, Merksplas, Bergen, Namen, Sint-Gillis en de hulpgevangenis Leuven;
- Vleugels voor geïnterneerden in de gevangenissen van Antwerpen, Brugge, Merksplas en Turnhout;
- Een medisch en chirurgisch centrum in de gevangenis van Sint-Gillis;
- Een anti-drugsafdeling in de gevangenissen van Brugge en Hasselt.
Tot slot zijn er kleinere inrichtingen met als hoofddoel re-integratie door middel van intensieve begeleiding, d.w.z. gesloten centra (voor korte straffen zoals Kortrijk) en opvanghuizen (voor het einde van straffen zoals Mechelen en Enghien). Dit zijn gesloten en beveiligde omgevingen.
Er bestaan ook publiek-private partnerschappen voor de bouw van nieuwe gevangenissen. Dit zijn DBFM-contracten (Design - Build - Finance - Maintain). Het ontwerp, de bouw, de financiering en het onderhoud van de inrichting worden daarbij toevertrouwd aan een particuliere partner. Het gebouw staat ter beschikking van de federale overheid, eigenaar van de infrastructuur. De private partner onderhoudt het gebouw voor een bepaalde periode in ruil voor een vergoeding. De toekomstige gevangenis in Vresse-sur-Semois is hier een voorbeeld van.
De detentieregimes
Er zijn drie regimes, over het algemeen verspreid over verschillende afdelingen van eenzelfde gevangenis:
- Het open regime: gedetineerden mogen vrij rondlopen in de inrichting en zijn onderworpen aan minimale beperkingen;
- Het halfopen regime: gedetineerden mogen overdag binnen of buiten de gevangenis werken, maar moeten 's nachts in hun cel blijven;
- Het gesloten regime: gedetineerden blijven in hun cel. Ze verlaten de cel bij een aantal gelegenheden zoals tijdens de bezoekuren, voor werk of bepaalde activiteiten). Dit is het meest voorkomende regime.
De gevangenispopulatie
Gedetineerden worden ingedeeld op basis van hun taal. Hun aantal varieert afhankelijk van de verschillende maatregelen die individueel (opsluiting of voorwaardelijke invrijheidstelling) of collectief (zoals gratie) worden genomen. Er zijn er nu meer dan 11.200, wat neerkomt op een stijging van 8% in één jaar. De bezettingsgraad ligt rond de 115%, waardoor ons gevangenisstelsel een van de meest overbevolkte van Europa is.
De gevangenispopulatie is ruwweg als volgt verdeeld: 55% veroordeelden, 36% personen in voorarrest en 9% geïnterneerden. Daarnaast zijn er meer dan 2.600 mensen met een elektronische enkelband. Er zijn in België 89 gedetineerden per 100.000 inwoners. De gemiddelde detentieduur is 9,9 maanden, een stijging van 39,4% in vijf jaar.
De kosten voor een gedetineerde bedragen bijna 150 euro per dag.
De centrale toezichtsraad voor het gevangeniswezen
De penitentiaire raad werd in 2023 opgericht. Hij brengt op eigen initiatief of op verzoek van de Minister van Justitie adviezen uit over het gevangenisbeleid. Hij doet aanbevelingen die hij nuttig acht met betrekking tot de huidige of toekomstige wetgeving over het gevangenisbeleid. Hij kan met name aanbevelingen doen om structurele problemen van overbevolking op te lossen en om de algemene omstandigheden van detentie te verbeteren.
Claude BOTTAMEDI
Korpschef van een politiezone o. r.
Bronnen:
Prison Insider, op:
https://www.prison-insider.com/en/comparer/outil-de-comparaison?profiles=123333-123751-131766-131860-132884-142694
FOD-justitie op:
https://justitie.belgium.be/nl/themas_en_dossiers/gevangenissen/belgische_gevangenissen
https://justitie.belgium.be/nl/overheidsdienst_justitie/organisatie/organogram/orga_dg_epi
NL 
FR 