Stad en geestelijke gezondheid

Psychische stoornissen in de breedste zin van het woord treffen veel mensen. Vooral stadsbewoners maken zich zorgen en lokale politici worden steeds vaker met dit onderwerp geconfronteerd. Hoe kunnen zij hiermee omgaan?

Een complex onderwerp

De WGO-definitie van geestelijke gezondheid toont de complexiteit van het onderwerp. Vanuit een positieve benadering gaat het om de bevordering van het welzijn en de preventie van psychische stoornissen. Vanuit therapeutisch oogpunt gaat het om de behandeling en rehabilitatie van mensen die door deze stoornissen getroffen zijn.

Het meten van de omvang van het verschijnsel is dus zeer complex en stuit soms op externe overwegingen zoals het beroepsgeheim. Onrechtstreeks kunnen we een beeld krijgen door te kijken naar het gebruik van antidepressiva. Het aantal mensen dat klaagt over deze stoornissen blijkt duidelijk toe te nemen. Daar zijn vele redenen voor en ze beïnvloeden de mensen op verschillende manieren. Zij omvatten: de verslechtering van de sociaaleconomische situatie, met name als gevolg van de inflatie; de materiële levensomstandigheden (bijvoorbeeld de veiligheid van de woningen); de stedelijke omgeving (lawaai, vervuiling en levensritme) of nog de gevolgen van Covid-19, met name voor jongeren.
 

Ernstige gevolgen

Psychische aandoeningen hebben directe gevolgen voor de betrokken personen en verminderen ook hun levensverwachting. Meer in het algemeen leidt psychisch lijden tot wat sommigen de "spiraal van uitsluiting" noemen, d.w.z. sociale en/of professionele uitsluiting, isolement, toegenomen malaise of verlies van huisvesting.
Op gemeenschapsniveau vormen zij een directe en indirecte economische belasting die zwaar drukt op de overheidsfinanciën en de ondernemingen, met name doordat stijgend absenteïsme.
Anderzijds zal het schijnbaar zinloze, onvoorspelbare en zelfs gewelddadige gedrag van de getroffenen in publieke ruimten waarschijnlijk het gevoel van onzekerheid versterken dat uit vele bronnen wordt gevoed (socio-economische onzekerheid, gespannen internationale geopolitieke context of "diverse feiten”).
 

Voorbeelden van concrete acties

Zoals op vele gebieden is werken in partnerschap essentieel. De aanleiding hiervoor kunnen noodsituaties zijn, zoals het "Samenwerkingsakkoord met het Gewest" in Gent. Daarin worden PAKT (netwerk van zorgverleners), het parket, de politie en het gerechtshof samengebracht voor een gecoördineerde opvang van mensen in crisis.

Afgezien van deze uitzonderlijke gevallen kan een partnerschap met de steden worden opgezet om mensen in nood op te sporen, hen naar de juiste diensten te verwijzen, hen op te vangen en hen opnieuw te integreren. Veel Belgische steden beschikken over een dienst "geestelijke gezondheidszorg", soms beperkt tot het OCMW, soms meer geïntegreerd in een platform met verschillende actoren.

Het geval van de Franse lokale raden voor geestelijke gezondheid is interessant omdat ze de interventies tussen lokale verkozenen, de openbare psychiatrie en de vertegenwoordigers van de gebruikers coördineren door zich te richten op nabijheid, soms op intergemeentelijk niveau, om samen een lokaal beleid inzake geestelijke gezondheid uit te bouwen.
Een goed voorbeeld is dat van een "City Health Workshop" (CHW) om de psychosociale vaardigheden van de betrokken personen te bevorderen; vaardigheden die "het mogelijk maken om effectief te reageren op de eisen en uitdagingen van het dagelijks leven. Het is het vermogen van een persoon om een staat van geestelijk welzijn te handhaven, door passend en positief gedrag in relaties met anderen, de eigen cultuur en de omgeving" (WHO). Dit betekent effectieve communicatievaardigheden, interpersoonlijke vaardigheden, zelfbewustzijn, empathie voor anderen, stressmanagement en emotionele beheersing.
In dit project worden alle actoren in de wijken (preventiewerkers, gezondheidswerkers, enz.) uitgenodigd om deze vaardigheden te ontwikkelen door middel van opleiding of animatie. Er wordt vooral gewerkt aan de leefomgeving zelf, aan de veiligheid en door wederzijdse hulp aan te moedigen.

Ten slotte vermelden we de ervaring van de politie van Quebec Ville, die geconfronteerd wordt met talrijke interventies in verband met geestelijke gezondheid. Sinds 2020 hebben opleiding van politiepersoneel, een gespecialiseerd team en nauwe samenwerking met de betrokken organisaties aanzienlijke resultaten opgeleverd.

Besluit

In het kader van een gemeenschappelijk productieproces van veiligheid kan een stedelijk preventiebeleid niet doeltreffend zijn zonder de uitvoering van een algemeen plan dat de re-integratie van de meest kwetsbaren omvat. Deze re-integratie omvat de ontwikkeling van persoonlijke vaardigheden, maar ook sociale cohesie.

Het gaat erom duurzame ontwikkeling te bevorderen, groene ruimten te creëren, culturele en sportieve activiteiten aan te moedigen en voort te bouwen op het "samen doen" om solidariteit aan te moedigen. Onrechtstreeks hebben ook andere elementen een positieve invloed op de geestelijke gezondheid naargelang de betrokken bevolkingsgroepen: toegang tot openbaar vervoer, nabijheid van openbare diensten en het vooruitzicht op werk.

Vorige artikels: 
Steden en sociale cohesie
Steden en preventie

Claude BOTTAMEDI
Korpschef van een politiezone o.r.

Lees ook :
Kleine investeringen om leven te brengen in openbare ruimtes 
Hoe kan de organisatie en inplanting van woningen een stad veiliger maken?
De structuur van een stad kan voor minder misdaad en meer veiligheid zorgen 
Het belang van stedenbouw voor een veilige stad 
Een levendige en gezellige wijk bevordert het vertrouwen en spontane sociale controle 

Bronnen:
https://www.un.org/en/chronicle/article/evolution-and-challenges-security-within-cities

Verslag Seminarie "Conseil locaux de santé mentale Santé mentale et politique de la ville : enjeux et leviers", Centre national de ressources et d’appui aux Conseils locaux de santé mentale, 09 november 2017, Amiens, op: https://sites.uclouvain.be/reso/opac_css/doc_num.php?explnum_id=10713