Giftige dampen of rook: wat verstaan we daar precies onder?

Een klein brandje, een open vuur, … er is geen vuur zonder rook. Rook kan ongevaarlijk zijn, maar is in bepaalde gevallen ook zeer schadelijk voor onze gezondheid.

In een reeks van vier artikels bekijken we wanneer en waarom rook giftig is, hoe we ons ertegen kunnen beschermen, wat het belang is van goede ventilatie en wat we moeten doen bij brand.

Bij elke verbranding komen er heel kleine stofdeeltjes vrij, die we rook noemen. Deze vaste deeltjes zijn zo klein dat we ze waarnemen als een soort wolk. Maar ze zijn allesbehalve onschuldig. Aangezien we dagelijks heel veel verschillende soorten stoffen verbranden (gas, benzine of diesel, hout of zelfs afval) om ons te verwarmen, om afval op te ruimen of gewoon voor de gezelligheid, komt er dus heel vaak en veel rook vrij. Soms is rook giftig. Maar welke?

Het risico hangt af van de toxiciteit van het product en van de concentratie

De toxiciteit van een stof is het vermogen van die stof om schade toe te brengen aan ons lichaam of aan het milieu. Dat hangt af van de stof zelf, sommige stoffen zijn echt puur vergif. Ofwel zijn ze erg giftig en betekenen ze een reëel gevaar op korte termijn, ofwel zijn ze potentieel schadelijk en zijn de effecten zoals kanker of endocriene stoornissen pas op lange termijn merkbaar.
Zelfs een van oorsprong natuurlijk product kan gevaarlijk zijn voor het milieu of voor onze gezondheid. We verbranden vaak hout in een houtkachel of open haard, maar we moeten dan wel zorgen voor een goed trekkende schoorsteen zodat we niet worden gehinderd of zelfs vergiftigd door de rook.

De concentratie van de giftige stof is van groot belang. Als de concentratie van de werkzame stof erg laag is, verliezen sommige producten hun schadelijke effect. Dat geldt bijvoorbeeld voor vingerhoedskruid (digitalis), een prachtige maar zeer giftige plant. De werkzame stof in die plant is daarnaast een doeltreffend medicijn tegen hartziekten als deze in zeer kleine hoeveelheden wordt toegediend. Dat principe wordt toegepast bij de aanpassing van de werkuren en de nodige beschermingsmaatregelen in de arbeidswetgeving. Koolstofmonoxide komt bijvoorbeeld vrij bij elke verbranding, maar veroorzaakt pas problemen van onpasselijkheid tot - in het ergste geval - de dood, bij een hoge concentratie in een gesloten ruimte.

Bescherming is noodzakelijk

Aangezien damp en rook voornamelijk uit zeer kleine deeltjes bestaan, ademen we ze in zonder dat we er erg in hebben. Ook hier geldt dat de hoeveelheid en de eigenschappen van de ingeademde deeltjes de toxiciteit ervan bepalen. De deeltjes zetten zich vast op de slijmvliezen en weefsels in ons lichaam en veroorzaken daar reacties die leiden tot al dan niet ernstige aandoeningen.
Omdat de schade vooral wordt bepaald door de concentratie en de duur van blootstelling en omdat we niet altijd weten of een stof erg giftig is of niet, moeten we ons beschermen tegen alle vormen van damp of rook, of ze op zijn minst proberen te verdunnen. Dat kan door onze longen en maag te isoleren van de omgevingslucht met een speciaal ademhalingsmasker of de ruimte waar de rook of dampen aanwezig zijn te ontvluchten.

Een ademhalingsmasker kan ofwel bepaalde deeltjes blokkeren met behulp van een filter, ofwel onze longen volledig van de omgeving afsluiten en zuivere lucht toedienen (uit flessen onder druk).
Ventilatie betekent dat we de hoeveelheid schadelijke deeltjes die we inademen verdunnen zodat ze geen schade meer kunnen aanrichten. Dit kunnen we doen door de ruimte te ventileren of naar een andere ruimte (met zuivere lucht, bv. achter een gesloten branddeur) of naar buiten te vluchten.

Je moet ook absoluut de blootstelling aan rook beperken door een doeltreffende afdichting of door de plaats waar de rook hangt snel te verlaten.

We moeten er van uitgaan dat rook altijd schadelijk is voor onze gezondheid. We moeten ons er dus ook altijd tegen beschermen.


Jean-Paul CHARLIER
Brandweercommandant o.r.

Alle artikels in deze reeks:
Giftige dampen of rook: wat verstaan we daar precies onder?
Rook in een woning = gevaar!
Rook in huis? Ventileren is de boodschap!
Gebouw vol rook: evacueren of zich opsluiten?